خلاصة‌النَّظر

این اثر که متنی کلامی از نویسنده‌ای شیعی دوازده امامی و از پیروان مذهب معتزلی است در فاصله میان روزگار سدیدالدین محمود‌بن علی الحمصی الرازی (زنده در سال 600 ه‍ ) و نصیرالدین طوسی (درگذشته در 672 ه‍ ) به نگارش درآمده است. ساختار کتاب حکایت از آن دارد که نگارنده سخت متأثر از کتاب المنقذ من التقلید حمصی رازی بوده است. کتاب از  هشت باب تشکیل شده و هر باب نیز به فراخور مطلب، مشتمل بر مسایلی است:

باب الکلام فی الصفات که در آن وجوب معرفت خداوند، اثبات صانع و وحدانیت خداوند اثبات شده و آراء ثنویان، مجوس و نصاری مردود شمرده شده است؛ باب العدل که در آن از حُسن افعال خداوند و نیز آفرینش گیاهان و جانداران بحث شده؛ باب الکلام فی التکلیف که در آن حقیقت تکلیف، لطف و قضا و قدر بررسی شده؛ باب الوعد و الوعید که در آن از حقیقت توبه، شفاعت و احکام آخرت بحث شده؛ باب الکلام فی النبوة، که در آن صفات نبی (ص) و اعجاز قرآن بررسی شده؛ باب الإمامة، که در آن از امامت دوازده امام شیعیان سخن گفته شده؛ دو باب پایانی را نیز به ترتیب باب فی الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر؛ و باب فی الآجال و الأرزاق تشکیل می‌دهد. باید یادآوری کرد که در این کتاب اندیشمندان بزرگ شیعه نظیر خاندان نوبختی، شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، ابوالصلاح حلبی و حمصی رازی بارها یاد شده‌اند. متن حاضر بر‌ پایه نسخه خطی متعلق به کتابخانه ملی پاریس تصحیح شده است. مصادر تحقیق، فهرست آیات قرآنی، اعلام، فرق و مذاهب، و کتابها پایان‌بخش کتاب است.