گزارش تفصیلی از کرسی علمی ترویجی «آیا وجود خدا در قرآن اثبات شده است؟»

گزارش تفصیلی از کرسی علمی ترویجی «آیا وجود خدا در قرآن اثبات شده است؟»
در ادامه سلسله کرسی‌های ترویجی، نشست «آیا وجود خدا در قرآن اثبات شده است؟»، به همت «گروه فلسفه اسلامی» مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، در شعبه قم، برگزار گردید.

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌­الملل مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، کرسی ترویجی «آیا وجود خدا در قرآن اثبات شده است؟» در تاریخ شنبه 21 آبان 1401 برگزار شد. ارائه­‌دهندگان این کرسی دکتر احسان کردی اردکانی (استادیار دانشگاه اردکان) و دکتر احمد شه­‌گلی (استادیار فلسفه مؤسسه حکمت و فلسفه ایران) بوده و هم­چنین ناقد کرسی دکتر محمدجواد فلاح (دانشیار دانشگاه معارف اسلامی) و مدیر کرسی دکتر روح‌­الله سوری (استادیار فلسفه دانشگاه خوارزمی) بودند.

در این نشست، نخست ارائه­‌دهندگان محترم (دکتر اردکانی و دکتر شه‌­گلی) به بیان دیدگاه‌­های خود پرداخته و گفتند: مسئله وجود خدا یکی از مسائل بنیادین فلسفی کلامی است که از دوران کهن تا کنون کانون توجه بوده است. برخی وجود خدا را نیازمند اثبات دانسته و برخی دیگر آن را بدیهی و بی‌­نیاز از اثبات می‌­دانند. یکی از پرسش­‌های مهم آن است که خود خداوند در قرآن کریم، چه روی­کردی را برگزیده است. علامه طباطبایی بر آن است که وجود خدا در قرآن اثبات نشده، بل­که بدیهی قلم­داد شده است. به­ باور ایشان فطرت انسان با پذیرش خداوند، عجین شده است و ازاین­‌رو قرآن نیازی به اثبات آن نمی­‌بیند. آن­چه در آیات الهی دیده می­‌شود سراسر بحث از صفات الهی و پاسخ به برخی شبهات در این­ باره است. اما اصل وجود خدا فطری و بی­‌نیاز از اثبات، گرفته شده است. این دیدگاه مخالفانی دارد که نقل و نقد دیدگاه ایشان به پرورش و تکامل دیدگاه علامه کمک می­‌کند. هم­چنین برای امتداد و پرورش بهتر این دیدگاه لازم است دلالت­‌ها و پیامدهای آن نیز بررسی شود.

ازاین­‌رو دکتر اردکانی و دکتر شه­‌گلی در ادامه سخنان خود بر این دو ستون مهم توجه نمودند. البته فطری بودن وجود خدا، تنها بی­‌نیازی از اثبات را روشن می­‌کند اما دلیل بر اثبات­‌ناپذیری آن نیست. بنابراین برهان­‌های فلسفی اثبات خدا، که خود علامه طباطبایی نیز در کتاب­‌های فلسفی برپا نموده­‌اند، از اعتبار نمی‌­افتد. این برهان­‌ها می‌توانند فطرت­‌های غبار گرفته از شبهات را غبارروبی کنند و آنها را به دارایی درونی خویش توجه دهند. ازاین­‌رو آن­‌دست از بیان­‌های قرآنی که به­‌عنوان برهان اثبات خدا، قلم­داد شده‌­اند، درواقع وصفی از اوصاف الهی را به اثبات می‌­رسانند، نه اصل ذات را.

در ادامه، دکتر شه­‌گلی دلیل نپرداختن قرآن به اثبات خدا را توضیح داده و دو وجه برای آن ذکر کردند: 1. بداهت عقلی مسئله در سطح عالی آن 2. فطری بودن مسئله در سطح عالی آن. بر اساس آموزه‌های دینی انسان برای فهم و پذیرش حقایق و از جمله حقیقت رسالت انبیا باید جان خود را از یکسری عیوب مثل تقلید، تکبر و لجاجت پاک کند. در غیر این صورت مخالف حق عمل می‌کند. همان‌گونه که برای دیدن باید چشم سالم باشد فرد نابینا حقایق را نمی تواند ببیند. برای پذیرش حق نیز سلامت نفس از عیبی نظیر تکبر و عناد لازم است. بر اساس آموزه های دینی گناه و عصیان یکی از عوامل انکار وجود خدا، توحید و رسالت است. با مراجعه به تاریخ ملحدان می­‌توان نتیجه گرفت انکار آنها عمدتاَ از بحران­‌های زندگی و روحیات اخلاقی آنها ناشی شده است، نه آنکه دچار شبهه علمی در این موضوع شده باشند. کسانی چون سارتر تصریح دارند که من مسئله را در دوازده سالگی برای خود حل کردم. بعدها استدلال‌های الحادی را مطالعه کردم.

:پس از ارائه دکتر اردکانی و شه‌­گلی، دکتر فلاح به بیان نقطه­‌نظرات و نقدهای خود پرداختند که مهم­ترین آنها در محورهای زیر خلاصه می­‌شود

1. لزوم تبیین دقیق مفهوم‌­های پایه برای پیش­گیری از لغزش بحث به حیطه­‌های گوناگون. مفهومی­‌هایی چون ذات خدا، اثبات­‌پذیری (و اثبات‌اپذیری) و فطری بودن از مفهوم­‌های کلیدی این پژوهش‌­اند که باید به ­دقت تبیین شوند.

2. روشن کردن تبار مسئله و اینکه آیا روش پژوهش، فلسفی است؟ یا عرفانی؟ یا تفسیری؟

3. روشن کردن وجه نوآوری در پژوهش.

4. پاسخ به این پرسش که سرانجام، قرآن و اهل بیت (ع) در برابر زندیق­‌های دیروز و ماده‌­گرایان امروز، چه می‌­گویند؟ آیا سکوت می­‌کنند یا وجود خدا را به اثبات می­­‌رسانند؟

در پایان، ارائه‌­دهندگان محترم نکات ناقد محترم را به بحث گذاشته و در زمان باقی­مانده به پاسخ­گویی به آنها پرداختند.

۱ آذر ۱۴۰۱
برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم روی کلید زیر کلیک کنید.