معرفی گروه منطق

گروه منطق یکی از نخستین گروه‌های مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران از بدو تاسیس و استقلال آن از پژوهشگاه علوم انسانی در سال 1381 بوده است. هدف از تاسیس این گروه، پژوهش در تاریخ منطق در جهان اسلام و ایران، پژوهش در مرزهای دانش منطق، و ترویج این شاخه از فلسفه در کشور می‌باشد. گروه منطق در مؤسسۀ همکاری گسترده‌ای با جامعۀ منطقی کشور، به ویژه انجمن منطق ایران، داشته است. اعضای گروه کتاب‌ها و مقالات پژوهشی و ترویجی بسیاری منتشر کرده‌ و در برگزاری سخنرانی‌ها، نشست‌ها و همایش‌های منطقی مشارکت داشته‌اند که غالبا در مؤسسۀ حکمت و فلسفه، پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های تهران برگزار می‌شده است.

مدیران و اعضای گروه

مدیریت این گروه از آغاز تا کنون بر عهدۀ اعضای زیر بوده است:

· استاد ضیاء موحد (از آغاز تا بازنشستگی ایشان در سال 1395)،

· دکتر سید محمود یوسف‌ثانی (1395-1397)،

· دکتر اسدالله فلاحی (1397 تا کنون).

دکتر یوسف‌ثانی پس از تأسیس گروه «مطالعات ابن‌سینا» به آن گروه منتقل شدند و در سال 1400 دو عضو جدید جذب گروه منطق شده‌اند و بنابراین، اعضای فعلی گروه عبارت‌اند از:

· دکتر اسدالله فلاحی (1390 تا کنون).

· دکتر فاطمه شیرمحمدزاده ملکی (از 1401)

· دکتر علیرضا دارابی (از 1401)

همکاران گروه از میان اعضای گروه‌های دیگر مؤسسۀ

برخی از اعضای دیگر گروه‌های مؤسسۀ همکاری نزدیکی با این گروه داشته و دارند، که از این میان می‌توان نام این افراد را ذکر کرد:

· دکتر حسین معصومی همدانی (عضو بازنشستۀ گروه مطالعات علم مؤسسۀ)،

· دکتر سید حسین موسویان (عضو گروه فلسفۀ اسلامی)،

· دکتر سید نصر الله موسویان (عضو پیشین گروه فلسفۀ غرب مؤسسۀ و عضو فعلی پژوهشکدۀ فلسفۀ تحلیلی در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و دانشگاه گوتنبرگ سوئد)،

· دکتر امیراحسان کرباسی زاده، (عضو پیشین گروه مطالعات علم مؤسسۀ و عضو فعلی گروه فلسفه، دانشگاه اصفهان)،

· دکتر مهدی نسرین، (عضو پیشین گروه مطالعات علم مؤسسۀ).

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های گروه منطق در سال‌های حضور استاد موحد، متن‌خوانی بخش‌های العبارۀ و القیاس از کتاب شفای ابن‌سینا بوده است که با حضور بیشتر اعضای نام‌برده در بالا در سال‌های 1390-1395 در اتاق استاد موحد برگزار می‌شد که متاسفانه به دلیل بازنشستگی استاد منقطع شد.

همکاری با انجمن منطق ایران

از آغاز شکل‌گیری «انجمن منطق ایران» تا کنون، گروه منطق مؤسسۀ با این انجمن نوپا همکاری بسیار نزدیکی داشته است. استاد ضیاء موحد عضو هیئت مؤسس انجمن منطق و رئیس دو دورۀ نخست آن بوده و یک تفاهم همکاری انجمن منطق با مؤسسۀ حکمت و فلسفه منعقد نموده و سخنرانی‌های ماهانۀ انجمن را در مؤسسۀ برگزار می‌کرده است. او ریاست و دبیری علمی سه دوره از همایش‌های سالانۀ انجمن منطق ایران را که در دانشگاه‌های مختلف در سطح تهران برگزار می‌شده است بر عهده داشته است. استاد محمد اردشیر ریاست دورۀ سوم هیئت مدیرۀ انجمن را بر عهده داشته و دکتر اسدالله فلاحی نیز در دو دورۀ اخیر عضو هیئت مدیره بوده و رئیس هیئت مدیرۀ فعلی انجمن منطق است.

همکاران گروه از بیرون مؤسسۀ

برخی اساتید، دانشجویان و طلاب از خارج مؤسسۀ به شیوه‌های مختلف با این گروه همکاری داشته‌اند که می‌توان به نام‌های زیر اشاره کرد:

· استاد محمد اردشیر، (استاد منطق ریاضی، دانشگاه صنعتی شریف)،

· استاد یوپ لامیر، (مورخ منطق، مستشرق و اسلام شناس)،

· استاد علی عنایت، (استاد منطق ریاضی، دانشگاه گوتنبرگ، سوئد)،

· استاد لطف‌الله نبوی،(استاد گروه فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس)،

· دکتر مجتبی منیری،(استاد منطق ریاضی، دانشگاه تربیت مدرس)،

· دکتر یوسف صمدی علی‌آبادی، (عضو پیشین پژوهشکدۀۀ حکمت و فلسفه)،

· دکتر محمد ایزدی، (استادیار گروه هوش مصنوعی، دانشگاه صنعتی شریف)،

· دکتر فرزاد دیده‌ور، (استادیار گروه ریاضی، دانشگاه امیرکبیر)،

· دکتر رسول رمضانیان، (استادیار گروه ریاضی، دانشگاه فردوسی مشهد)،

· دکتر کاوه لاجوردی، (عضو پیشین پژوهشکدۀ فلسفۀ تحلیلی، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی)،

· دکتر داود حسینی،(استادیار گروه فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس)،

· دکتر محمود زراعت‌پیشه، (استادیار گروه فلسفه، دانشگاه بیرجند)،

· دکتر مهدی عظیمی، (استادیار گروه فلسفه، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه تهران)،

· دکتر هاشم قربانی، (استادیار گروه فلسفه، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین)،

· دکتر علیرضا دارابی، (دانش‌آموختۀ منطق فلسفی، گروه فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس)،

· دکتر رقیه صفری، (دانش‌آموختۀ دکترای منطق ریاضی، گروه ریاضی، دانشگاه تربیت مدرس)،

· دکتر امیرحسین شرفی، (دانش‌آموختۀ دکترای منطق ریاضی، گروه ریاضی، دانشگاه شهید بهشتی)،

· دکتر پیام سراجی، (دانش‌آموختۀ دکترای منطق ریاضی، گروه ریاضی، دانشگاه تبریز)،

· دکتر علی اصغر جعفری ولنی، (استادیار گروه فلسفه، دانشگاه شهید مطهری)،

· دکتر طالب جابری، (دانش‌آموختۀ دکترای فلسفه، دانشگاه تهران)،

· دکتر مهدی اسدی، (استادیار گروه حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی)

· دکتر حمید علائی‌نژاد، دانش‌آموختۀ منطق فلسفی، گروه فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس)،

· محمّدمسعود خداوردی، (دانش‌آموختۀ حوزۀ علمیۀ قم)،

· ابوالقاسم رحمانی، (دانش‌آموختۀ حوزۀ علمیۀ قم)،

· غلامرضا دادخواه، (دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد فلسفۀ اسلامی، دانشگاه تهران).

آثار منتشر شدۀ گروه

آثار منتشر شدۀ اعضای گروه در این سال‌ها در راستای اهداف گروه (تاریخ منطق در جهان اسلام و ایران، پژوهش در مرزهای این دانش، و ترویج این شاخه از فلسفه در کشور) و به صورت کتاب و مقاله بوده است که در زمینۀ نگارش کتاب (اعم از تألیف، تصحیح و ترجمه)، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

· موحد، ضیاء، (1368)، درآمدی به منطق جدید، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، (برندۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، 1369).

· موحد، ضیاء، (1374)، واژه‌نامۀ توصیفی منطق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.

· موحد، ضیاء، (1381)، منطق موجهات، تهران، هرمس، (برندۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، 1382).

· موحد، ضیاء، (1382)، از ارسطو تا گودل، تهران، هرمس.

· موحد، ضیاء، (1394)، تأملاتی در منطق ابن‌سینا و سهروردی، تهران، هرمس، (برندۀ جایزۀ نشان دهخدا 1395).

· یوسف‌ثانی، سید محمود، (1396)، بوطیقای ارسطو به روایت حکمای اسلامی، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· یوسف‌ثانی، سید محمود، (1396)، تصحیح کتاب المختصر الأوسط فی المنطق، اثر ابن‌سینا، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، (شایستۀ تقدیر جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 1397).

· فلاحی، اسدالله، (1385)، ترجمۀ کتاب فلسفه منطق ربط، اثر استیون رید، قم، انتشارات دانشگاه مفید.

· فلاحی، اسدالله، (1391)، آشنایی با منطق ربط، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· فلاحی، اسدالله، (1392)، منطق خونجی، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· فلاحی، اسدالله، (1395)، منطق تطبیقی، تهران، انتشارات سازمان سمت، (شایستۀ تقدیر جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 1396 و برندۀ جایزۀ فارابی 1397).

· فلاحی، اسدالله، (1396)، منطق در ایران سدۀ ششم، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران (با همکاری غلامرضا دادخواه) ، (شایستۀ تقدیر جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 1397، و برندۀ جایزۀ حامیان نسخ خطی، بخش تصحیح متون 1397).

· فلاحی، اسدالله، (1399)، تصحیح، تحقیق، و مقدمه بر قسطاس الأفکار فی المنطق، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

همکاران گروه بیشتر آثار منطقی خود را در مؤسسۀ حکمت و فلسفه منتشر کرده‌اند که فهرستی از آثارشان به شرح زیر است:

· جابری، طالب، (1395)، ترجمۀ کتاب مبانی علم حساب، اثر گوتلوب فرگه، تهران، انتشارات ققنوس.

· جابری، طالب، (1396)، ترجمۀ کتاب مفهوم‌نگاشت، اثر گوتلوب فرگه، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· جعفری ولنی، علی اصغر، (1393)، تصحیح کتاب لوامع الأسرار فی شرح مطالع الأنوار ، اثر قطب الدین رازی، تهران، دانشگاه تهران.

· رحمانی، ابوالقاسم، (1393)، تصحیح کتاب لوامع الأسرار فی شرح مطالع الأنوار، اثر قطب الدین رازی، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· زراعت‌پیشه، محمود، (1393)، حمل اولی و شایع، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· عظیمی، مهدی ، (1393-1395)، شرح منطق الإشارات و التنبیهات (در سه جلد)، قم، انتشارات مجمع عالی حکمت.

· عظیمی، مهدی و هاشم قربانی، (1395)، تصحیح کتاب منتهی الأفکار فی إبانۀ الأسرار، اثر اثیر الدین ابهری، تهران، انتشارات حکمت.

· عظیمی، مهدی و هاشم قربانی، (1396)، تصحیح کتاب خلاصۀ الأفکار و نقاوۀ الأسرار، اثر اثیر الدین ابهری، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· عظیمی، مهدی ، (1398)، شرح منطق حکمۀ الإشراق، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· عظیمی، مهدی ، (1401)، ترجمۀ کتاب سیر منطق اثر ویلیام و مارتا نیل، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· لامیر، یوپ، (1994)، فارابی و قیاس‌های ارسطویی: نظریۀ یونانی و کارهای اسلامی، لایدن، بریل.

· Joep Lameer, (1994), Al-Farabi and Aristotelian Syllogistics: Greek Theory and Islamic Practices, Leiden, E.J. Brill.

· لامیر، یوپ، (1386)، تصور و تصدیق، (ترجمۀ انگلیسی رسالۀ تصوّر و تصدیق ملاّصدرا)، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، (برندۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 1388).

· Joep Lameer, (2007), Concepttion and Belief in Ṣadr al-Dīn Shīrāzī (ca 1571-1635): al-Risāla fī l-taṣawwur wa-l-taṣdīq, Iranian Institute of Philosophy, Tehran.

برخی از همکاران گروه نیز طرح‌های پژوهشی در دست اجرا در مؤسسۀ دارند:

· صفری، رقیه، طرح تألیف کتاب با موضوع نظریه مدل (با نظارت دکتر اسدالله فلاحی).

· شرفی، امیرحسین، طرح پسادکتری با عنوان «منطق‌های ربط کلاسیک پیش‌جدولی» (با همکاری دکتر اسدالله فلاحی و با پشتیبانی صندوق حمایت از پژوهشگران ریاست جمهوری).

برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها

گروه منطق مؤسسۀ، افزون بر سخنرانی‌های ماهانۀ انجمن منطق ایران، نشست‌ها و همایش‌های منطقی جداگانه‌ای نیز به صورت مستقل یا با همکاری مراکز دیگر برگزار کرده است:

· نخستین دوره تابستانی منطق و ریاضی (14-3/5/1370) (دانشگاه شهید بهشتی (با همکاری مرکز ریاضیات و فیزیک نظری IPM (پژوهشگاه دانش‌های بنیادی))) http://www.ipm.ac.ir/publications/pdf/1.pdf

· همایش بین المللی منطق در تهران (30-26/7/1382) (مرکز ریاضیات و فیزیک نظری IPM (پژوهشگاه دانش‌های بنیادی)) Logic in Tehran edited by Ali Enayat

· همایش منطق و فلسفۀ منطق (3/9/1389) (با سخنرانی ضیاء موحد، ویلفرید هاجز، فرزاد دیده‌ور)

· همایش«ذهن، منطق و محاسبه، یکصدمین سالگرد تولد آلن تورینگ» (3/4/1391) (با سخنرانی محمد اردشیر، محمد ایزدی، فرزاد دیده‌ور، رسول رمضانیان، امیراحسان کرباسی زاده، کاوه لاجوردی، ضیاء موحد، مهدی نسرین)

· نشست منطق سهروردی (17/7/1392) (با سخنرانی ضیاء موحد، لطف الله نبوی، داود حسینی، مهدی عظیمی، اسدالله فلاحی) پوستر همایش منطق سهروردی

· سخنرانی ویلفرید هاجز با عنوان «نگاه جدید ابن سینا به منطق» (21/3/1397)

همایش زیر نیز در آینده برگزار خواهد شد:

· همایش بین المللی «تاریخ منطق در جهان اسلام»، اسفند 1401، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

طرح‌های پژوهشی خاتمه یافته و منتشر شده به صورت کتاب

Joep Lameer, (2007), Concepttion and Belief in Ṣadr al-Dīn Shīrāzī (ca 1571-1635): al-Risāla fī l-taṣawwur wa-l-taṣdīq, Iranian Institute of Philosophy, Tehran.

· فلاحی، اسدالله، (1391)، آشنایی با منطق ربط، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· فلاحی، اسدالله، (1392)، منطق خونجی، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· زراعت‌پیشه، محمود، (1393)، حمل اولی و شایع، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· عظیمی، مهدی و هاشم قربانی، (1396)، تصحیح کتاب خلاصة الأفکار و نقاوة الأسرار، اثر اثیر الدین ابهری، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· یوسف‌ثانی، سید محمود، (1396)، بوطیقای ارسطو به روایت حکمای اسلامی، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· عظیمی، مهدی ، (1398)، شرح منطق حکمۀ الإشراق، تهران، انتشارات مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

· فلاحی، اسدالله، (1399)، تصحیح، تحقیق، و مقدمه بر قسطاس الأفکار فی المنطق، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

طرح‌های پژوهشی خاتمه یافته و منتشر شده به صورت مقاله

1. Fallahi, Asadollah, (2018), ‘A Second Pretabular Classical Relevance Logic’, Studia Logica 106-1: 191-214

2. Fallahi, Asadollah, (2021), ‘Two Pretabular Linear Extensions of Relevance Logic R’, Journal of Applied Non-Classical Logics, 32-2, pp. 154-179.

3. Fallahi, Asadollah, (2020), ‘Simple Axiomatizations for Pretabular Classical Relevance Logics’, Studia Logica, 108-2, pp. 359-393.

4. Fallahi, Asadollah, (2021), ‘A History of Contraposition in Ancient Logic’, The International Journal of Humanities, 28(1), 69-80.

5. Fallahi, Asadollah, (2021), ‘An inquiry on Fakhr al-Dīn Rāzī’s authorship of Al-Manṭiq al-kabīr (MS Aḥmad iii, no. 3401)’, Journal of History and Philosophy of Logic. 42-3, pp. 224-246.

1. فلاحی، اسدالله، (1393)، «تصحیح و تحقیق «مقالة فی الشکل الرابع» از أبوالفتوح ابن صلاح همدانی»، جاویدان خرد 25، بهار و تابستان، صص 77-118.

2. فلاحی، اسدالله، (1393)، «رسالۀ «الشکّ علی برهان الخلف» رشید الدین وطواط»، پژوهشهای فلسفی دورۀ 8 شماره 15، دانشگاه تبریز، پاییز و زمستان، صص 1-26.

3. فلاحی، اسدالله، (1393)، «رسالۀ «حل الشک علی برهان الخلف» ابن‌غیلان بلخی»، پژوهشهای فلسفی دورۀ 8 شماره 15، دانشگاه تبریز، پاییز و زمستان، صص 27-54.

4. فلاحی، اسدالله، (1393)، «منطق ربط نزد شمس الدین سمرقندی»، منطق‌پژوهی 10، پاییز و زمستان، صص 65-81.

5. فلاحی، اسدالله، (1394)، «تصحیح و تحقیق رسالۀ «اللامع فی الشکل الرابع» نوشتۀ مجدالدین جیلی»، دوره 48، شماره 2، پاییز و زمستان 1394، صفحه 201-244.

6. فلاحی، اسدالله، (1395)، «تبارشناسی نسبت‌های چهارگانه»، منطق‌پژوهی 12، بهار و تابستان، ص 101-127.

7. فلاحی، اسدالله، (1396)، «دفاع از قواعد منطق قدیم بر پایه تحلیل شرطی - عطفی از قضایای حقیقیه و خارجیه»، معارف عقلی، ش 6، صص 73-89.

8. فلاحی، اسدالله، (1397)، «اصل‌های بوریدان و بارکن در منطق سینوی و ارزیابی صحت استناد آنها به ابن‌سینا»، فلسفه و کلام اسلامی، سال 51 ش 2، صص 261-278.

9. فلاحی، اسدالله، (1397)، «مبانی تصوری و تصدیقی یک نزاع پر دامنه در اعتبار قیاس اقترانی شرطی»، متافیزیک، ش 26، ص 89-107.

10. فلاحی، اسدالله، (1397)، «کمیت قیاس شرطی نزد شمس الدین سمرقندی»، جاویدان خرد، ش. 34، پاییز و زمستان، ص 113-134.

11. فلاحی، اسدالله، (1398)، «قیاس اقترانی شرطی نزد اثیر الدین ابهری»، پژوهشهای فلسفی، سال 13، ش. 26، بهار، ص 275-295.

12. فلاحی، اسدالله، (1398)، «آیا لزومی جزئی و شرطی اتفاقی متمایزند؟»، منطق‌پژوهی 19، بهار و تابستان، ص 213-248.

13. فلاحی، اسدالله، (1399)، «منطق شرطی نزد اثیر الدین ابهری و برخی معاصران»، اندیشه فلسفی، ج. 1، ش. 1، ص 35-46.

طرح‌های جاری

1. Fallahi, Asadollah, Avicenna on I-Contraposition

2. Fallahi, Asadollah, Pretabularity over temporal logic

3. Fallahi, Asadollah, Two New Pretabular Classical Relevance Logics

4. Fallahi, Asadollah, Maximal Relevance Logics

5. Shirmohammadzade Maleki, Fateme, Binary modal Logics and Unary Modal Logics

6. شیرمحمدزادة ملکی، فاطمه، منطق‌های وجهی همتای منطق‌های زیرشهودی

7. دارابی، علیرضا، سور شرطی در منطق سینوی.

8. دارابی، علیرضا، جهت در شرطیات.

9. فلاحی، اسدالله، قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس الدین سمرقندی

10. سراجی، پیام، فلسفه ریاضیات.

11. صفری، رقیه، درآمدی به نظریه مدل.

12. اسدی، مهدی، تقدیم و تصحیح انتقادی بحر الفوائد فی شرح عین القواعد

13. علائی نژاد، حمید، تصحیح ترجمه شرح مطالع (تصحیح ترجمه و شرح فارسی لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار از علاءالدین علی بن محمّد طوسی، متوفّی 887 ه/ 1485 م(