در همایش ملی «حکمت عملی؛ چیستی، مبانی، و روش‌ها»، جهرمی اظهار داشت: شاه دایه شیرازی بر دیگر عارفان و صوفیان قرن نهم متقدّم بوده و دارای رسالات متعدّدی است که در آن‌ها اشارات مفصلی در باب حکمت عملی دیده می‌شود.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، دکتر محمدجواد ناسک جهرمی که در خصوص بررسی رابطه حکمت عملی و تصوف با تأکید بر قرن نهم هجری در فارس سخن می‌گفت، بدین‌منظور به آرای صوفیانی پرداخت که از حکمت عملی و مفاهیم آن یعنی تهذیب نفس، تدبیر منزل، و سیاست مدن بحثی به میان آورده‌اند امّا در بررسی پژوهشگران مهجور واقع شده‌اند. در حالی که بنظر جهرمی، حتی بزرگانی مثل حکیم ملاصدرا بی‌تأثیر از این شخصیت‌ها نبوده‌اند. برای نمونه، عبدالله بن قطب بن محیی که مجموعه مکاتیب ایشان مشهور است، خود ملاصدرا تعدادی از نامه‌های این شخصیت را انساخ کرده است و الان هم موجود است.
اما در این میان، ملاجلال‌الدین دوانی شخصیت مشهوری است برای علاقه‌مندان به فلسفه، در حالی که به لحاظ تاریخی، شاه دایه شیرازی متقدّم است. از میان آثار متعدد جلال‌الدین دوانی، مشهورش در حکمت عملی همان «اخلاق جلالی» است که ترجمه و چاپ هم شده است. وی در این کتاب به تفصیل راجع به شاخصه‌ها و مؤلفه‌های حکمت عملی اعم از عفت و شجاعت و حکمت و عدالت سخن به میان می‌آورد.
جهرمی افزود: سیدنظام‌الدین محمود معروف به شاه دایه شیرازی یکی دیگر از عارفان و صوفیان قرن نهم هجری هستند که مجموعه اشعار ایشان را شاید شنیده باشید؛ اما وی دارای رسالات متعددی است که در آن‌ها اشارات مفصلی در باب حکمت عملی وجود دارد؛ به‌ویژه در رساله‌های جواهرالکنوز و راه روشن. شاه دایه در جواهرالکنوز به فراخور ذوق عرفانی خود، به شرح 30 رباعی از سعدالدین حموی پرداخته و در یکی از رباعیات سعدالدین به صورت مفصل به همین مؤلفه‌های مشهور در حکمت عملی می‌پردازد.
در رساله راه روشن هم شاه دایه به طبقه‌بندی سیروسلوک پرداخته و یکی از منازلی را که اشاره می‌کند، منزل خُلق معرفی می‌کند که در این منزل دقیقاً همان عناوین حکمت عملی را مورد بحث قرار می‌دهد. شاه دایه، چهار عنصر حکمت عملی را رضیات در مقابل ردّیات می‌نامد. در جواهرالکنوز از صفای ذهن یا ذکا، از تألّم، از حفظ و از ذکر صحبت می‌کند و این چهار رکن را به تعریف حکمت مرتبط می‌سازد که می‌توان گفت جنبه‌های روانشناختی در اینجا کاملاً مشهود است.
در نظر شاه دایه، صفای ذهن، استخراج مطلوب است از ذهن بی‌تشویش. ذکا، اشتغال ذهنی است بر امور نیکو. تألّم جودت فهم است، و حفظ، ضبط صور مدرکه است. ذکر هم احظار محفوضات است عندالحاجه. بنظر جهرمی، در اینجا، در آرای شاه دایه، شاهد اصطلاحات و مفاهیمی هستیم که متأسفانه مهجور مانده‌اند.
همچنین، شاه دایه در رساله راه روشن، مراتبی را تعریف می‌کند که در مرتبه دوم از حکمت یاد می‌شود: «حکمت که چیزها به قدر خود چنان بداند که دانستنی است و بر وفق آن دانستنی‌ها، عمل چنان کند که عمل چنان باید کرد». در رساله دیگری از شاه دایه یعنی مرمات‌التسبیح، وی می‌گوید که انسان به جایی می‌رسد که احساس می‌کند همه چیز را می‌داند! (و گویی این عالی‌ترین مرتبه حکمت است).
شاه دایه در جواهرالکنوز شجاعت، صبر، حلم، سکون، توازن، و عزم همت را تعریف می‌کند. که بر آن اساس، صبر، قدرت مقاومت است با آلام و اهوال. حلم، تسکین نفس است از غضب در محل غضب. سکون، تماسک نفس است در خصومات و حروب. توازن، فروتنی است با غیرخود با وجود استحقاق طرفه. و عزم همت، در نظر نیاوردن زخارف دنیاست.
شاه دایه در رساله راه روشن، در تعریف جداگانه‌ای از شجاعت می‌گوید: شجاعت توانایی حاصل کردن مقصود شرعی است، اگرچه بیم از هلاک نفس باشد، مثل دلیری در معرکه. همچنین، شجاعت گفتن کلمه حق است چون دشمن به مقابل آید یعنی زمانی که در برابر دشمن قرار می‌گیرد تنها دست به سلاح نبرده و بتواند با کلام هم برخورد قاطع داشته باشد.
جهرمی در ادامه اضافه کرد: شخصیت دیگر عارف مسلک در قرن نهم، عبدالله بن قطب محیی است که آرائش در ارتباط با حکمت عملی قرار می‌گیرد. محیی صاحب اثر مشهور مکاتیب بوده در زمان خود در شهر فارس شهرکی با همکاری مریدان و پیروان خود تأسیس می‌کند به نام شهرک اخوان آباد که امروزه به نام قطب آباد شناخته می‌شود. سال 1399 هم همایشی برگزار شد که به ایشان اختصاص داشت و بنده رساله‌ای دیگر، غیر از مکاتیب، از وی ارائه و معرفی کردم به نام کشف‌الغطاء عما فی‌الضرا.
جهرمی در پایان گفت: عبدالله بن قطب محیی، در تهذیب نفس و تدبیر منزل بحث مفصلی کرده است. بنده در مقاله خود که به این همایش ارائه شد، به سیاست مدن و مدینه فاضله نزد وی به تفصیل پرداخته‌ام.