مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران به منظور پاسخگویی به نیازهای پژوهشی کشور در زمینههای فلسفه، حکمت و دانشهای مرتبط تأسیس شده است. این مؤسسه پیش از این در قالب دو پژوهشکدۀ "حکمت و ادیان" و "تاریخ و فلسفۀ علم" فعالیت میکرد که بر اساس مصوبۀ شورای گسترش آموزش عالی به تاریخ خردادماه 1380 در ساختار جدید به فعالیت خود ادامه میدهد.
اهداف مؤسسه بدین قرارند:
1. کمک به توسعۀ پژوهش در زمینه های حکمت اسلامی، فلسفۀ غرب، کلام، ادیان و عرفان، فلسفۀ تطبیقی، منطق، تاریخ و فلسفه علم، مطالعات علم و فلسفه دین؛
2. زمینه سازی مناسب برای ارتقای فعالیتهای پژوهشی فلسفی و نظری در کشور؛
3. بررسی و شناسایی شاخه های نوین فلسفه و معرفی آن‌ها در کشور؛
4. طرح مسائل سنتی فلسفه و رشته های مرتبط به روشی جدید؛
5. کوشش برای احیای جایگاه ویژۀ ایران در فلسفۀ اسلامی و فلسفه به صورت کلی؛
6. کوشش برای نشر فرهنگ فکر و اندیشۀ فلسفی و منطقی در جامعه و ارتقای سطح دانش و بینش اسلامی.
7 – پرداختن به دانشهای میان‌رشته‌ای بین فلسفه و علوم دیگر.
8 – همکاری‌های بین المللی با مراکز فلسفی و مؤسسات مشابه در جهان و برگزاری همایشهای علمی و تخصصی و جلسات بحث و سخنرانی داخلی و بین المللی در موضوعات مرتبط با فلسفه و حکمت در چارچوب مقررات و ضوابط.
9 – چاپ و انتشار فصلنامه و کتب و نشریات تخصصی با رعایت قوانین و مقررات و ضوابط مربوط.
10 – ایجاد ارتباط مستمر با مراکز تحقیقاتی داخلی و خارجی فعال در این زمینه در چارچوب قوانین و مقررات و ضوابط کشور
وظایف مؤسسه در راستای اهداف فوق الذکر مواردی چون: انجام طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی و توسعهای، پرداختن به دانشهای میان رشته ای بین فلسفه و دیگر علوم، تصحیح و ترجمه و تألیف متون فلسفی، عرفانی و کلامی به زبان‌های فارسی و خارجی، همکاری با مراکز فلسفی و مؤسسات مشابه در جهان، جذب نخبگان و پژوهشگران ممتاز و برجستۀ داخل و خارج و چاپ و انتشار فصلنامه و کتب و نشریات تخصصی هستند.
ارکان مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران هیئت امنا، رئیس و شورای پژوهشی هستند. هیئت امنا از وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ( رئیس هیئت امنا )، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و یا نمایندۀ وی و چهار تا شش تن از شخصیت‌های علمی – فرهنگی که نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت مؤسسه داشته باشند و رئیس مؤسسه ( دبیر هیئت امنا ) تشکیل شده است. این هیئت وظایفی را چون: تدوین و تصویب آیین نامه داخلی هیئت امنا، تصویب سازمان اداری مؤسسه بر اساس ضوابط و مقررات و بررسی و تصویب بودجه مؤسسه که از طرف رییس مؤسسه پیشنهاد میشود برعهده دارد.
رییس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران هم وظایفی را چون: اداره و هدایت امور مؤسسه و نظارت بر حسن اجرای کلیۀ فعالیتهای آن، پیشنهاد تشکیلات مؤسسه به هیئت امنا، تنظیم و پیشنهاد بودجۀ سالانه به هیئت امنا، تنظیم و پیشنهاد برنامۀ سالانه و پنج ساله به هیئت امنا و ارائۀ گزارش عملکرد سالانۀ مؤسسه به هیئت امنا و وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری برعهده دارد.
شورای پژوهشی مؤسسه از رییس مؤسسه ( رییس شورا )، معاون پژوهشی مؤسسه ( دبیر شورا) ، رؤسای پژوهشکده ها و دو تا پنج نفر از اعضای هیئت علمی تشکیل شده است.
وظایف و اختیارات شورای پژوهشی بدین قرارند:
1. تصویب طرح‌ها و برنامه های پژوهشی؛
2 . نظارت بر کیفیت و حسن اجرای طرح‌های پژوهشی؛
3 . نظارت بر انتشار نشریات پژوهشی؛
4 . بررسی نیازهای تجهیزاتی، انتشاراتی و پژوهشی؛
5 . تعیین خط مشی مؤسسه برای ارتباط علمی با سایر مراکز آموزشی – پژوهشی؛
6 . ارزیابی نتایج فعالیتهای پژوهشی؛
7 . بررسی و تصویب سفرهای علمی کوتاه مدت و بلند مدت.
برخی از فعالیتهای موسسه:
- برگزاری کلاس‌های آزاد با موضوعات فلسفی مختلف با حضور بیش از 500 دانشجو در هر نیمسال تحصیلی
- انتشار نشریه علمی‌ـ‌پژوهشی جاویدان‌خرد: در دو دوره: 1361-1354 و 1386 تاکنون
-انتشار سالنامه اشراق با همکاری انجمن فلسفه مسکو.
- همکاری علمی و چاپ نشریه بین‌المللی فلسفه اسلامی با همکاری Fisb
- همکاری علمی و چاپ چندین تصحیح نسخ خطی در حوزه فلسفه اسلامی با همکاری دانشگاه آزاد برلین.
- انتشار نتیجه طرح‌های پژوهشی خاتمه‌یافته در قالب کتاب.
-برگزاری همایش روز جهانی فلسفه از سال 2005
- برگزاری پیش‌همایش بین‌المللی روز جهانی فلسفه 2010 با عنوان «فلسفه اسلامی و چالش‌های جهان امروز»
- در سال 2010 به‌صورت بین‌المللی از 5 قاره و با حضور بیش از 100 نفر سخنران خارجی با عنوان «فلسفه، نظر و عمل»
- برگزاری همایش سالانه بزرگداشت خواجه‌نصیرالدین طوسی از سال 1390 تاکنون.
- برگزاری همایش به‌مناسبت‌های ویژه: همایش کانت (دویستمین سال‌مرگ)، همایش هایدگر (بیستمین سال‌مرگ)، همایش مولانا (هشتصدمین سال‌روز تولد) همایش علم و دین، نشست‌های گفت‌و‌گوی ادیان و...
- گردآوری و چاپ مجموعه ارج‌نامه و بزرگداشت اساتیدی چون دکتر محسن جهانگیری، دکتر کریم مجتهدی، دکتر رضا داوری اردکانی، دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی (دو بار) و دکتر غلامرضا اعوانی
- دعوت از اساتید خارج از کشور جهت تدریس در دوره دکتری
- پذیرش استاد راهنما و استاد مشاور خارجی با توجه به خاص بودن موضوع رساله و پرورش دانشجویان نخبه و تألیف رساله‌های دکتری روزآمد.
- برگزاری جلسه دفاع آن‌لاین و به‌صورت ویدئوکنفرانس با اساتید خارجی
- تربیت و آموزش دانشجویان خارجی مسلمان با تخصص‌های حکمت اسلامی و عرفان اسلامی از بدو تأسیس مؤسسه؛ ژان دورینگ، ویلیام چیتیک، مگاواتی موریس، موراتا، نیکولاس بویلستون، ارجون نایر، اکسل مارک تاکاچ، با معرفی اساتیدی چون: خالد الروهیب، لطیف حسین کظمی، دکتر مصباحی، دکتر سیدحسین نصر و...
-انتشار نسخه الکترونیک از برخی طرح‌های پژوهشی مثل مجموعه هفت جلدی کتابشناسی توصیفی علوم اسلامی پژوهش دکتر سیدحسین نصر و کتابشناسی افلاطون حاصل تحقیق و پژوهش دکتر فاطمه خونساری.
اهداف مؤسسه در سند چشم‌انداز
- تبیین مبانی ارزشی و تقویت اعتماد به‌نفس ملی (در بخش خبرگان فکری کشور)
- ایجاد جامعه‌‌ای سالم، اخلاقی، مبتنی‌بر ارزش‌های اسلامی، فرهنگ‌مدار (ایجاد رشته‌های علوم انسانی و اخلاق)
- رشد و اعتلای فرهنگ و هنر ایران و اسلام به‌عنوان عناصر هویت ملی (ایجاد گروه‌های فلسفه علوم در تمدن اسلامی و فلسفه علوم انسانی اسلامی )
- تقویت مبانی جامعة مدنی، مشارکت همگانی، اخلاق و روحیة کار گروهی و سازگاری رقابت‌پذیری در کلیه روابط اجتماعی و سیاسی. (ایجاد کلان‌طرح‌های ابن‌سینا‌پژوهی، حکمت سیاسی اسلامی و طرح اندیشه‌نامه علوم عقلی، با محوریت و مشارکت جمع کثیری از استادان و پژوهشگران نخبه کشور)
- توسعة علوم، تحقیقات و فناوری و تقویت روحیة تحقیق و تتبع و ترویج فکر خلاق و ارتقای فرهنگ علم‌دوستی.
- تعمیق و گسترش علوم، معارف، ارزش‌های انسانی و اسلامی و اعتلای جلوه‌های هنر و میراث علمی تمدن ایرانی و اسلامی.
- تأمین نیروی انسانی متخصص و توسعة منابع انسانی کشور.
- پیشنهاد ضوابط و معیارهای کلی پذیرش دانشجو به مراجع ذی‌صلاح.
- مجوز صدور انجمن‌های علمی و حمایت و ارزیابی مستمر از فعالیت آن‌ها بر اساس ضوابط مصوب مراجع ذی‌صلاح. (قبلاً با همکاری انجمن فلسفه و انجمن منطق)
- توسعه همکاری‌های علمی بین‌المللی و اتخاذ تدابیر لازم به‌منظور نهادینه کردن همکاری‌ها و مبادلات علمی بین مراکز علمی‌ـ‌تحقیقاتی داخل کشور با مراکز علمی‌ـ‌تحقیقاتی منطقه‌ای و بین‌المللی. (در گذشته با دکتر ویلیام چیتیک، پرفسور مگاواتی موریس و ... در حال حاضر این همکاری‌ها قطع شده است)
- ایجاد پایگاه‌های اطلاع‌رسانی به جامعه و بخش‌های مختلف در زمینة سیاست‌ها، اولویت‌ها و برنامه‌ها و عملکردهای آموزش عالی، تحقیقات و فناوری. (فعالیتهای مؤسسه در سایت مؤسسه)