مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، شعبه قم، پیش‌نشست علمی با عنوان "نکوداشت اسوه دانایی و پارسایی؛ استاد محمد حسین حشمت‌پور" را در روز شنبه ۲۶ مهرماه برگزار کرد. این نشست به بررسی پیوند حکمت نظری و عملی در فلسفه اسلامی و معرفی آثار ماندگار استاد حشمت‌پور اختصاص داشت. در این رویداد، علاقه‌مندان به مباحث فلسفی و حکمت اسلامی از نظرات و تجربیات استادان و پژوهشگران بهره‌مند شدند و به گفتمان علمی درباره تأثیرات فکری و فلسفی استاد حشمت‌پور پرداختند.
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، شعبه قم، پیش‌نشست علمی با عنوان "نکوداشت اسوه دانایی و پارسایی؛ استاد محمد حسین حشمت‌پور" را در روز شنبه ۲۶ مهرماه برگزار کرد.
در این پیش‌نشست، سه موضوع کلیدی مورد بحث و بررسی قرار گرفت:
دکتر حمیدرضا خادمی، عضو هیئت علمی سازمان سمت، در مراسم نکوداشت مقام علمی و اخلاقی مرحوم استاد محمد حسین حشمت‌پور که در مؤسسه پژوهشی حکمت فلسفه ایران شعبه قم برگزار شد، ضمن تشکر از برگزارکنندگان، ابراز امیدواری کرد که این پیش‌نشست‌ها به همایشی باشکوه منجر شود که ابعاد شخصیتی و علمی مرحوم استاد را به‌طور جامع مورد بررسی قرار دهد.
دکتر خادمی سخنان خود را با یک رباعی منسوب به حکیم خیام آغاز کرد:
این بحر وجود آمده بیرون ز نهفت
کس نیست که این گوهر تحقیق بسفت
هرکس سخنی از سر سودا گفتند
زان روی که هست کس نمی‌داند گفت.
استاد حشمت‌پور در شخصیت و روش خود دقیقاً در برابر چنین درکی از هستی ایستاده بود. او می‌دانست که فلسفه نه در تصاحب حقیقت، بلکه در گوش سپردن به ژرفای وجود معنا می‌یابد؛ یعنی گوش دادن به هستی و نه صرفاً سخن گفتن از آن. همان‌گونه که خیام می‌گوید، هیچ کس مالک حقیقت نیست و هر کس تنها روزنه‌ای به سوی آن می‌گشاید.
پیوند حکمت نظری و عملی
دکتر خادمی موضوع سخن خود را پیوند میان حکمت نظری و حکمت عملی عنوان کرد؛ پیوندی که استاد حشمت‌پور در اندیشه و زیست خود آن را مجسم کرده بود. او حکمت را واژه‌ای ژرف و چندلایه دانست که به جستجوی حقیقت و زیستن در مدار آن اشاره دارد. لذا حکمت دو چهره دارد: یکی حکمت نظری که به شناخت هستی و فهم حقیقت مربوط می‌شود و دیگری حکمت عملی که به تربیت نفس، اخلاق و سامان دادن زندگی بر پایه خیر و فضیلت می‌پردازد. چنانکه فارابی در کتاب آراء اهل مدینه فاضله می‌گوید: «سعادت در هماهنگی عقل و فضیلت است».
استاد حشمت‌پور این دو ساحت را در وجود خویش جمع کرده بود. او در حکمت نظری، ذهنی منظم، زبانی دقیق و احاطه‌ای ژرف بر متون اصلی فلسفه اسلامی داشت. در تدریس آثار ابن‌سینا، صدرالمتألهین، شیخ اشراق و دیگران، تسلط او بر واژگان و ساختار استدلال شگفت‌انگیز بود. یکی از وجوه برجسته شخصیت استاد حشمت‌پور دقت و آداب متن‌خوانی فلسفی بود که تقریباً همه شاگردان ایشان این وجه را درک کرده بودند.
روش مت‌خوانی استاد
دکتر خادمی به روش مت‌خوانی استاد اشاره کرد و آن را تحلیل سه سطحی متن نامید. استاد هیچ جمله‌ای را صرفاً نمی‌خواند، بلکه در هر عبارت سه تحلیل انجام می‌داد:
لایه زبانی و نحوی: استاد معتقد بود فهم دقیق فلسفه بدون درک زبانی متن ممکن نیست. او ریشه لغات را بررسی می‌کرد و به نقش نحوی هر واژه در جمله توجه داشت. نتیجه این کار شفاف‌سازی معنای دقیق جمله و دستیابی به اصطلاحات فلسفی در کاربرد اصلی خود بود.
لایه برهانی و منطقی: در این مرحله، استاد ساختار منطقی گزاره را استخراج می‌کرد و نسبت عبارت را با مقدمات یا سایر نتایج متن نشان می‌داد. این کار فهم نظام استدلالی متن را ممکن می‌ساخت و پرهیز از تفسیر ذوقی یا تعبیر آزاد از متن را تضمین می‌کرد.
لایه هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی: استاد مفهوم هر عبارت را نه به صورت منفرد، بلکه به مثابه جزئی از یک نظام هستی‌شناختی و معرفتی تفسیر می‌کرد. این سطح سوم را می‌توان نظام‌مندی یا مکتب‌محوری نامید و به تعبیر دیگر، اجتناب از فهم جزیره‌ای.
حکمت عملی و زیست فلسفی
در رفتار استاد، نوعی زیست فلسفی آشکار بود. وقار، سکینه، نظم در سخن و رعایت حق در داوری علمی از ویژگی‌های بارز او بود. کلاس درس او درس عقلانیت متواضع بود؛ عقلانیتی که می‌فهمد اما خود را نمی‌ستاید. دکتر خادمی تأکید کرد که انسان امروز از گسست میان دانایی و اخلاق رنج می‌برد و یاد استاد حشمت‌پور تلنگری است به ما تا بفهمیم که راه نجات عقل مدرن، بازگشت به حکمت است.
فلسفه به مثابه سلوک
دکتر خادمی به تأمل فلسفی در کلاس‌های استاد اشاره کرد و افزود که فلسفه به مثابه سلوک یعنی حرکت عقل در فهم حقیقت است. استاد حشمت‌پور فلسفه را دانشی تنها برای تدریس نمی‌دانست، بلکه راهی برای تبدیل شدن به انسان حکیم می‌دید. او به یادآوری نقل قولی از امیرالمؤمنین (ع) پرداخت: «العلم مقرون بالعمل فمن علم عمل و العلم یهتف بالعمل فإن أجابه و الا ارتحل عنه.»
استاد حشمت‌پور به تفکیک میان فلسفه و علوم قرآن اعتقادی نداشت و بر این باور بود که حقیقت یکپارچه است. او می‌گفت که طالب حقیقت باید هم از چشمه عقل بنوشد و هم از جام وحی.
در پایان، دکتر خادمی توصیه کرد که علاقه‌مندان و شاگردان حتماً مصاحبه‌های استاد را مطالعه کنند، زیرا حاوی نکات مهمی از زبان خود ایشان است. روح استاد بزرگ محمد حسین حشمت‌پور قرین رحمت الهی باد.
--------------------------------------------------
دکتر روح الله فروغی ابراز امیدواری کرد که این نشست بتواند بخشی از تلاش‌ها و زحمات استاد در تحقیق و تدریس علوم اسلامی، به ویژه در زمینه‌های فلسفه، کلام و عرفان را معرفی کند.
ساختار معرفی آثار استاد حشمت‌پور
معرفی آثار استاد حشمت‌پور به طور کلی در شش بخش تقسیم شده است:
دست‌نویس‌ها: این بخش شامل عمده‌ای از دست‌نویس‌های استاد است.
درس‌گفتارها: این بخش شامل ۱۵ عنوان درسی است که به صورت فایل‌های صوتی موجود است. موضوعات اصلی تدریس شامل:
حکمت متعالیه، حکمت مشاء، حکمت اشراق، حکمت یمانی، حکمت عملی، عرفان نظری و عملی، منطق، ریاضیات، کلام، اخلاق، حدیث شیعه، اصول فقه، تفسیر قرآن، ادبیات
استاد حشمت‌پور در این بخش حدود ۴۲ عنوان کتاب تدریس کرده‌اند. برخی از این کتاب‌ها به طور کامل تدریس شده و نوارهای آن‌ها موجود نیست. دکتر فروغی به یادآوری کردند که استاد در تدریس کتاب‌ها به دقت عمل می‌کردند و معمولاً سعی می‌کردند تا کتاب‌ها را به پایان برسانند.
مقالات: استاد حشمت‌پور پنج مقاله مستقل و هشت مقاله مشترک منتشر کرده‌اند. دکتر فروغی اشاره کردند که استاد به نوشتن علاقه داشتند اما این مقالات به قصد انتشار نوشته نشده بودند.
تعلیقات و تصحیحات: این بخش شامل حاشیه‌ها و اصلاحات استاد بر کتاب‌های در حال تدریس است. استاد در حین تدریس به تصحیح اشکالات متون می‌پرداختند و این تعلیقات برای تدریس و تصحیح متون بسیار مفید است.
پایان‌نامه‌ها: این بخش شامل پایان‌نامه‌هایی است که استاد به عنوان مشاور در آن‌ها مشارکت داشته‌اند. این پایان‌نامه‌ها غالباً در تربیت مدرس دانشگاه قم نگهداری می‌شوند.
تقریرات شاگردان: شامل نوشته‌های شاگردان استاد که هنوز به جمع‌آوری نیاز دارند. دکتر فروغی تأکید کردند که برخی از این تقریرات باید در مجموعه مستقلی گردآوری و منتشر شوند.
جمع‌آوری و نگهداری آثار
دکتر فروغی به تلاش‌های صورت گرفته برای جمع‌آوری و نگهداری آثار استاد اشاره کردند. برخی آثار در زمان حیات استاد به صورت کتاب منتشر شده است و مؤسسه‌ای مشغول به تدوین کارهای استاد است. همچنین، عکسبرداری از آثار استاد به همت مرکز عکسبرداری عتبه عباسیه در قم انجام شده و همه دفاتر عکسبرداری و فهرست شده‌اند.
--------------------------------------------------
دکتر شه گلی به بیان ویژگی‌های علمی و اخلاقی این استاد بزرگ پرداخت و بر اهمیت تنوع استعدادهای انسانی تأکید کرد.
دکتر شه گلی در ابتدای سخنان خود با اشاره به شخصیت والای استاد حشمت‌پور گفت: «استاد، عالمی ربانی و متواضع بودند که همواره به دانشجویان خود اهمیت می‌دادند. من افتخار داشتم که شاگرد ایشان در دانشگاه قم باشم و از دانش ایشان بهره‌مند شوم.»
وی با اشاره به روحیه کارراه‌اندازی استاد افزود: «یادآوری می‌کنم که استاد حشمت‌پور از دقت و پیگیری خاصی برخوردار بودند. یک بار درخواستی از ایشان داشتم و پس از چند ماه، با تمام دقت پیگیری کردند و به من پاسخ دادند.»
دکتر شه گلی به تعهد استاد در انجام وظایف علمی نیز اشاره کرد و گفت: «استاد بارها تأکید می‌کردند که اگر نتوانند وقت کافی برای دانشجویان خود بگذارند، پایان‌نامه‌ای را نمی‌پذیرند. این نشان‌دهنده تعهد عمیق ایشان به علم و آموزش بود.»
سپس، دکتر شه گلی به موضوع تنوع استعدادها پرداخت و اظهار داشت: «تنوع استعدادها به معنای گوناگونی و تفاوت در ویژگی‌های انسانی است که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است. این اصل در سراسر هستی جاری است و انسان‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند.»
وی در ادامه به نظریه‌های مختلف در زمینه استعدادها اشاره کرد و گفت: «در روان‌شناسی، مدل‌های گوناگونی برای سنجش استعدادها وجود دارد، از جمله نظریه‌های گاردنر و اسپیرمن که به بررسی انواع هوش‌های انسانی می‌پردازند.»
دکتر شه گلی همچنین تأکید کرد که شناخت نوع هوش و استعدادها می‌تواند به خودشناسی آموزشی کمک کند و فهم بهتری از استادان و فلاسفه به ما بدهد. وی در پایان گفت: «اصلاح سنجش‌های آموزشی ضروری است تا تنوع هوش‌ها را در نظر بگیرد و به توانمندی‌های مختلف افراد توجه کند.»
این نشست با استقبال گرم حاضران و تأکید بر اهمیت تنوع استعدادها و تأثیر آن بر آموزش و یادگیری به پایان رسید.